دروغ های اینترنتی در سال گذشته

Hoax یا Hoaxes به اخبار و مطالب و عکس‌‌های فریبنده می‌گویند که بیشتر جهت شوخی یا تحریف واقعیتی ایجاد شده و منتشر شده باشند. هَوکس را می‌توان «دست انداختن» نیز معنی کرد که از Hocus Pocus یا تردستی گرفته شده است.

موضوع هر هوکس نیز بستگی به هدف سازنده‌ی آن دارد. شوخی‌های معروفی نظیر پایان دنیا یا نمایش مشهور رادیویی اورسون ولز بر اساس کتاب جنگ دنیاهای اچ.جی.ولز که اورسون ولز در نقش خبرنگاری با جدیت صحنه‌ی حمله‌ی مریخی‌ها را تعریف کرده و چند شهر آمریکا را در هراس فرو برد از نمونه هوکس‌های رادیویی در قرن گذشته هستند.

دروغ‌های آوریل و دروغ‌های نوروزی را نیز با این که ‌اند اگر ماهرانه و باورپذیر طراحی شوند شاید بتوان در زمره‌ی هوکس‌ها قرار داد مانند شوخی نوروزی روزنامه شرق در مورد کج شدن برج میلاد.

معمولاً لینک یک خبر یا تصویری خاص به نسبت اهمیت خبری آن یا منافع برای توزیع‌کننده آن، از درجات خاصی از توجه برخوردار است.

بسیاری از افراد نیز اخبار و برنامه‌های تلویزیونی را بیش از هر رسانه‌ی دیگر باور می‌کنند و بعضی افراد نیز اینترنت را با همان قیاس روانی و ذهنی نوعی «تلویزیون» می‌پندارند و در نتیجه باور اخبار و عکس‌های هوکس که معمولاً به صورت حرفه‌ای تهیه می‌شود برای آنان ساده‌تر می‌شود.

در این زمینه صدها مورد ریز و درشت را می‌توان مثال زد.

در رسانه‌های دیگر این به ندرت اتفاق می‌افتد نظیر شوخی فردی که خبر دستگیری کیانوش استقرارزاده در روستای برره توسط ماموران جمهوری اسلامی را تلفنی به مجریان برخی شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی گفته بود و مدتی موجب مزاح شده بود یا خبر غیرواقعی حل معماهای اینشتاین توسط دختری ایرانی که ابتدا توسط تلویزیون ایران و بعد در رسانه‌های دیگر منعکس شد و مثال‌هایی از این قبیل.

اما در اینترنت این موضوع به دلیل تراکم اطلاعات و نیز مسائل خاص فنی و تکنیکی نظیر استفاده از جلوه‌های فتوشاپ و نرم‌افزارهای گرافیکی بیشتر اتفاق می‌افتد و شاید به دلیل توسعه‌نیافتگی اینترنت در ایران مقداری برای عامه باورپذیرتر باشد.
اما… :

در تاریخ ۲۹ فروردین امسال عده‌ای از زنان محجبه در اعتراض به با , در مقابل مجلس تجمع کردند. خبرگزاری مهر عکس‌هایی از این تجمع و حواشی آن تهیه کرد. متن تصویر پلاکارد یکی از این عکس‌ها دستکاری شده و به این جمله تغییر یافت: «صیغه شیرین‌ترین لذتی است که نصیب زن مسلمان می‌شود»!

و به فاصله کمتر از چند روز در صدها سایت و وبلاگ منتشر شد. بسیاری آن را در سایت و وبلاگ خود به کار برده و تفسیرهای متعدد مذهبی و سیاسی نیز از آن ارائه دادند. تا جایی که حتی سعید ابوطالب نماینده تهران نیز جوگیر شده و در مجلس در مورد آن عکس تصاویربه پا کرد! هنوز در برخی کلیپ‌های شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان این تصویر تحریف‌شده را به عنوان عکسی مستند از رویدادهای ایران به کار می‌برند.

کاربرانی که با یک نرم‌افزار خوشنویسی نظیر چلیپا یا کلک کار کرده باشند یا حداقل قواعد خوشنویسی را بدانند در اولین نگاه و به سادگی متوجه جعل ناشیانه‌ی نوشته می‌شوند. مخصوصاً چلیپا و نامه‌نگار و بسیاری نرم‌افزارهای خوشنویسی دیگر که فاصله‌گذاری نامناسب نقطه‌های آن به خوبی مشهود است.

با انعکاس خبر عملیات ساخت سد سیوند در منطقه تنگه‌بلاغی و نزدیک بناهای تاریخی استان فارس و نزدیک شدن زمان آبگیری آن، موضع‌گیری‌های بسیاری از سوی معترضین در سایت‌ها و شبکه‌های مختلف ماهواره‌ای انجام پذیرفت. در روزهای اخیر تصاویر دستکاری شده‌ی فوق را با ذکر این خبر که پاسارگاد و مقبره کوروش زیر آب رفته است در اینترنت منتشر نمود که ادامه‌ی ماجرا را می‌توان حدس زد! در این خبر که توسط گروهی اینترنتی با عنوان ایران عشق تکثیر شده آمده است:

«اکنون خبری داریم که دل هر ایرانی عاشق و وطن دوستی را خشمگین و برافروخته می‌سازد! چندی پیش سد سیوند در حال آبگیری بود که با این کار پاسارگاد، آرامگاه کوروش کبیر، این بزرگ‌مرد آریایی به زیر آب می‌رود. و اکنون این اتفاق افتاده است. سد آبگیری شده و آرامگاه کوروش کبیر و بخش بزرگی از پاسارگاد در حال فرو رفتن به زیر آب است».

توضیح این که سد سیوند تا این لحظه هنوز به مرحله‌ی آبگیری نرسیده است! هر دو یعنی هم متن و هم عکس‌ها در این خبر فریب‌آمیز هستند.

قضیه‌ی مسخ دختر هلندی به دلیل اهانت به قرآن‌خوانی مادرش، از مشهورترین هوکس‌های مذهبی در اینترنت ایرانی است که در سال گذشته اتفاق افتاد.

تصویر واقعی مربوط به مجسمه‌ای ساخته پاتریشیا پیچی‌نینی و از جنس سیلی و کائوچو و طرحی ژنتیکی در مورد تکامل حیوانات است که در نمایشگاه آثار وی به نمایش درآمده و از آن عکس گرفته شده است. یک سایت سرگرمی ترکی آن را نقل کرده و خبرگزاری آفتاب که بعداً صحت این خبر را رد کرد، آن را با تیتر «مسخ به خاطر توهین به قرآن» منع به زودی در صدها سایت و نشریات مختلف تکثیر شده و حتی به تعداد زیاد از آن فتوکپی و تصویر تهیه و در محافل و شهرهای مذهبی توزیع شد.

خود عکس اصیل بوده و هیچ گونه دستکاری در آن رخ نداده است. این خبر ضمیمه‌ی آن است که موجب ایجاد این ذهنیت و باور شده است.

اگر چه این قضیه‌ی برج میلاد در آستانه نوروز ۷۴ منشاء مطبوعاتی دارد اما در اینترنت نیز به دلیل انعکاس آن در سایت روزنامه شرق در همان ساعت‌های اولیه به ویژه از سوی برخی سایت‌ها و وبلاگ‌های خارج از کشور که از قضیه‌ی شوخی نوروزی شرق اطلاع نداشتند و به محتوای طنزآمیز آن دقت نکرده بودند با واکنش‌های بعضاً تند سیاسی علیه بی‌کفایتی مسؤولین نظام ایران مواجه شد! چون چند روزی نیز به نوروز مانده بود، این شبهه برای افراد بیشتر به وجود می‌آمد که خبر واقعی است. اتکای مطلق به اینترنت و در واقع روزنه‌ی شیشه‌ای مانیتور به عنوان تنها منبع خبرگیری نیز از آسیب‌های جدی یک رسانه به شمار می‌رود.

مدتی این عکس نیز به عنوان عکسی از تهران که پشت‌بام‌های آن را انبوهی از دیش‌های ماهواره پوشانده در سایت‌ها و حتی برخی مطبوعات دیده می‌شد. در نگاه اول به خاطر بافت ساختمان‌ها به نظر می‌رسد واقعاً تهران باشد اما عکس ظاهراً تصویر شهری در لبنان است.

خود عکس واقعی است. خبر غیرواقعی ضمیمه و تیتر آن این گونه القا کرده که اینجا زاویه‌ای از تهران است.