راهکار امام حسن مجتبی (ع) برای کاهش نصف هزینه های زندگی

 قرآن کریم یکی از ویژگی های بندگان خوب خدا را میانه روی بر می شمرد و آنها را در آیه ۶۷ سوره فرقان کسانی معرفی می کند که اهل انفاقند ولی در اینکار نه اسراف و زیاده روی می کنند و نه سخت گیری و ممانعت، بلکه در میان این دو، اعتدال می ورزند.
خود واژه اقتصاد و قصد در زبان عربی به معنای میانه روی و حد فاصل میان افراط و تفریط است. چنین کاری از نظر اسلام نه تنها در مسائل اقتصادی بلکه در همه چیز مطلوب است. تا جایی که قرآن مسلمانان را به سبب پیروی از اسلام به عنوان «امت وسط» یعنی امت معتدل معرفی می کند. (بقره، آیه ۱۴)
این اصل که در آموزه های دینی بر آن تأکید می شود، از سوی خرد و فطرت آدمی نیز تأیید شده است؛ زیرا ساماندهی و استواری جسم و جان آدمی و امور فردی و اجتماعی او، مرهون رعایت همین اصل است.
در همین رابطه روایت زیبایی از امام حسن مجتبی علیه السلام نقل شده که حضرت رعایت میانه روی را موجب کاهش نصف هزینه های زندگی می دانند و می فرمایند:
«حُسْنُ السُؤالِ نِصْفُ الْعِلْمِ وَمُداراهُ الناسِ نِصْفُ العَقْلِ وَالقْصُدُ فِى المَعیشَهِ نِصْفُ المَؤُونَهِ.»
پرسش صحیح و نیکو، نیمى از دانش را به فرد مورد سؤال خواهد داد؛
سازش و مدارا نمودن با مردم نیمى از تدبیر و اندیشه انسانى است؛
و میانه روى و مراعات اقتصاد در زندگى، نیمى از مخارج انسان را مى کاهد.» (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید جلد ۱۸ صفحه ۱۰۸)
سه نکته:
* تمثیل ساده امام صادق (ع) برای فهم معنای میانه روی
برای فهماندن بهتر مرز میان اسراف و اقتار (خسّت و سختگیری) امام صادق (ع) مشتی سنگریزه از روی زمین برداشتند و محکم در دست گرفته و فرمودند: این همان بخل و سختگیری است (که در آیه از آن نهی شده است). سپس مشت دیگری برداشتند و چنان دست خود را گشودند که همه آن روی زمین ریخت. سپس فرمودند: این همان اسراف است. بار سوم مشت دیگری برداشت و کمی دست خود را گشود، به گونه ای که مقداری فرو ریخت و مقداری در دستش باقی ماند و فرمود: این همان اعتدال میان سختگیری و اسراف است.

** هم دنیا را بدست بیاور و هم آخرت را
مطابق روایات فراوانی که در خصوص اعتدال و میانه روی آمده است رعایت این عمل در زندگی آثار فراوانی دارد که از جمله موارد ذکر شده در کلام معصومین می توان به “رساندن فرد میانه رو به سوی کمال و تعالی”؛ “باز دارندگی اعتدال و میانه روی از فقر و نداری” و “سلامت جسم و جان در پرتو میانه روی” اشاره نمود. یعنی میانه روی در امور زندگی هم ضامن آخرت است، هم دنیا و هم سلامت جسم و جان.
به قول شیخ محمود شبستری:
میانه چون صراط مستقیم است
ز هر دو جانبش نار جحیم است

*** اسراف حتی در وضو و غسل!
نقطه مقابل میانه روی اسراف و زیاده روی و مصرف گرایی است. معضلاتی که امروز کشور ما با آن دست و پنجه نرم می کند و رهبر معظم انقلاب نیز بارها و بارها به مسئولان و مردم این سه مورد (اسراف و زیاده روی و مصرف گرایی) را تذکر داده اند.
البته همانطور که میانه روی در همه امرو لازم است لذا عدم رعایت آن نیز موجب اسراف در مصادیق گوناگون می شود. از جمله اسراف در خوردن و آشامیدن، اسراف در دور ریختن غذاهای اضافی، اسراف در صرف هزینه های گزاف در امور تجملی و تزیینی و تشریفات بی محتوا، حتی اسراف در وضو یا غسل در استفاده بیش از حد از آب است تا جایی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «در وضو و در هر چیزی می تواند اسراف راه یابد.»